واژه “برزخ” در اصل به معنی چیزی است كه در میان دو چیز حایل می‌شود و عالم برزخ از آن جهت که عالمی بین عالم دنیا و عالم آخرت است
حضور ارواح در عالم برزخ و رجوع آنها به دنیا و اطلاع از خانواده و عزیزان یکی از سوالاتی است که امروزه دریبن برخی جوانان مطرح است لذا برای پاسخ به این پرسش لازم است در خصوص معنا و مفهوم برزخ یک تامل نفصیلی به موضوع کرد.
واژه “برزخ” در اصل به معنی چیزی است كه در میان دو چیز حایل می‌شود و عالم برزخ از آن جهت که عالمی بین عالم دنیا و عالم آخرت است، در کلام وحی و آموزه‌های اسلامی عالم برزخ نامیده شده است.
انسان در این عالم متشکل از «روح، شکل و جسم» است؛ وقتی مرگش فرا می‌رسد، علاقه، اشراف و احاطه روح از بدن منقطع می‌گردد؛ و این باور که روح از بدن خارج می‌شود، غلط است، چرا که روح از اول هم در بدن نبوده که به هنگام مرگ خارج شود. بلکه بر بدن محیط است، اشراف دارد و علقه شدید دارد و به هنگام مرگ منقطع می‌شود.
حیات برزخی:
بدن که از خاک خلق شده، به خاک بازگشته و حیاتش را در تجزیه و تحلیل شدن در خاک ادامه می‌دهد و روح که از عالم امر الهی است، نه می‌میرد و نه می‌پوسد و نه تجزیه و تحلیل می‌شود، بلکه به عالم برزخ که میان دنیا و آخرت است منتقل می‌شود.
به روح در هر عالمی جسدی متناسب با همان عالم داده می‌شود. در این عالم همین جسد مادی را دارد و در عالم برزخ نیز از جسم و جسدی که نه عین جسد دنیوی است و نه عین جسد اخروی، بلکه بین این دو (برزخی) است، برخوردار می‌شود و شکل نیز در آن جسد نمایان می‌گردد. به این جسد، جسد برزخی یا جسد مثالی نیز می‌گویند – چیزی شبیه شخص، جسم و شکلی که در خواب می‌بینیم.
درب ورودی به عالم برزخ، همان قبر است. چه در زمین باشد، چه در دریا و اقیانوس و چه در آسمان. این درب (قبر) یا به غرفه‌ای از غرفه‌های بهشتی در برزخ باز می‌شود و یا به غرفه‌ای از غرفه‌های جهنمی در برزخ. چنان حضرت پيامبر گرامی اسلامصلی الله عليه وآله فرمود: «القبر روضة من رياض الجنّة اوْ حفرة من حفر النيران» یعنی: قبر باغی است از باغهای بهشت، يا گودالی است از گودالهای جهنم – لذا این روح با بدن مثالی‌اش در عالم برزخ، لذت‌ها و الم‌هایی را درک می‌کند. البته نه با اختیار و انتخاب، بلکه لذت‌ها و دردهایش متناسب با عملکردش در دنیاست. چرا که در برزخ صورتی از حقایق زندگی دنیوی دیده می‌شود.
در آیات قرآن کریم نیز تأکید شده در آنجا هر صبح و شام به فرعون و آل فرعون عذاب داده می‌شود و یا برخی از ملائک با مؤمنین در گفت و شنود هستند.
برخی از ارواح در آنجا همدیگر را از روی همین شکل می‌شناسند و ارواح مؤمنین مدارج کمال را برای قابلیت ورود به بهشت طی می‌کنند. هم معرفت و علم کسب می‌کنند، هم با قرآن و اهل عصمت (ع) آن گونه که قابلیت حشر با آنان در بهشت را ایجاد کند می‌یابند و هم گناهان‌شان بخشوده می‌شود و هم طی مدارج کمالیه می‌کنند.
ارتباط ارواح با دنیا و خانواده:
پس از مرگ، اختیار گرفته می‌شود، اما علاقه‌های نهادینه شده در وجود هم چنان باقی است. لذا کسی با قدرت و اختیار خودش نمی‌تواند با این عالم مرتبط گردد، اما به اذن الله چرا. و معنای این ارتباط نیز آمدن و رفتن فیزیکی نیست که در اصطلاح می‌گویند: روح به این عالم آمد یا رفت. روح بسیط و فراتر از زمان و مکان است، بلکه ارتباط از طریق توجه، اطلاع و آگاه شدن است. البته ریشه ارتباطات دنیوی ما نیز همین‌هاست، منتهی چون در قالب جسم هستیم، گمان می‌کنیم که جسم کاری می‌کند.
لذا در نظام تکوین الهی چنین مقرر شده که مؤمنین از اخبار خوشحال کننده‌ی خانواده‌ی خود با خبر شوند، چرا که سبب سرور آنها می‌شود و از اخبار ناخوشایند مطلع نشوند، چرا که ناراحتی خودش نوعی عذاب است و برای مؤمن عذابی نیست، اما کافر که دائم در عذاب است، گاه مشاهده می‌کند خانواده، پول، ثروت و قدرتی که به خاطر آن کفران حق می‌ورزید، اکنون در اختیار چه کسانی است و با آن چه می‌کنند؟ این غبن (پشیمانی)، غم و حسرت، خودش عذابی است بس دردناک.
حفص بن بخترى از امام صادق عليه السلام روايت مى‌كند كه فرمود: «وقتى مؤمن به ديدار اهلش مى‌آيد، كارهاى كه موجب رضايت و خوشنودى او است را مى بيند، اما كارهاى كه موجب ناراحتى او مى‌گردد از او پوشيده مى‌شود، اما كافر وقتى ديدار اهلش مى‌آيد آنچه موجب ناراحتى‌اش مى‌شود را مى‌بيند، اما كارهاى كه موجب خوشحالى او مى شود از او پوشيده مى‌شود – الفروع من الكافى، 3 / 230»
از رسول خدا صلوات الله علیه و آله نقل شده كه فرمود: براى مردگان خود هديه (صدقه و دعا) بفرستيد، ارواح مؤمنان هر جمعه به آسمان دنيا مى‌آيند، در برابر منازل خود با چشم گريان مى‌گويند: اى اهل و فرزندان و پدر و مادر و خويشان من! از آن اموالى كه در دست ما بود و حالا در دست شما است و عذاب و حساب آن بر ما است مهربانى كنيد به درهمى قرص نانى لباسى كه خداوند شما را از لباس‌هاى بهشت بپوشاند، سپس پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) و همراهان گريه كردند و… (منازل الآخرة، شيخ عباس قمى، ص 40 ـ 39)
تعدد دفعات توجه (آمدن) مؤمنین به نزد خانواده در شب‌ها و روزهای جمعه که در روایات بسیاری تصریح شده و هم چنین زمان‌های دیگر، متناسب با عملکرد آنها در دنیاست.
«توفيق ديدار نسبت به جايگاه مؤمن و كافر متفاوت است، اگر اين ديدار مايه‌ى خشنودى و كمال مؤمن باشد و مؤمن نيز درجه‌ى ايمان‌اش بالا باشد هر روز مى‌آيد و گرنه هفته‌اى يكبار و يا…؛ در مقابل كافر اگر در كفرش عميق باشد و اين ديدار مايه‌ى شرمسارى او باشد هر روز و گرنه هفته‌اى يكبار و… مى‌بيند. – الفروع من الكافى، 30 / 31 ـ 230»
آیا ارواح مردگان به خانه برمی گردند؟
