شبکه های مخابراتی به عنوان جزء جدایی ناپذیر زندگی امروز بیشترین سهم را در تبادل اطلاعات و اخبار بر عهده دارند. این فن آوری که قدمتی بیش از 100 سال دارد، صورت پیشرفته تری به خود گرفته و خود را با نیازهای جدید تطبیق داده تا به صورت امروزی درآمده است.
امروزه انتقال تماس، کنفرانس های تلفنی، نمایشگر شماره تلفنی و … همه و همه سرویس هایی هستند که از سوی مراکز مخابراتی و بر پایه شبکه های مخابراتی ارایه می شوند. با وجود این، هنوز مشکلات حل نشده بسیاری در شبکه های مخابراتی موجود است که نیاز به بررسی بیشتر دارد. مواردی نظیر هزینه بالای نگهداری این شبکه ها، ارایه دشوار سرویس های جدید، هزینه بالای نصب و راه اندازی و گسترش شبکه های مخابراتی و ناتوانی در ارایه خدمات خاص از این مشکلات هستند.
با مطرح شدن شبکه های کامپیوتری (به خصوص اینترنت) و امکان برقراری ارتباط به صورت سوییچ بین بسته های داده (Packet Switching) ارسال داده بر روی این شبکه ها به صورت جدی مطرح شد که در تمامی موارد موفقیت آمیز بود. اگر زمانی دستگاه های نمابر و تلکس بر روی شبکه های مخابراتی سنتی، متن و تصویر را از جایی به جای دیگر منتقل می کردند، امروزه پست الکترونیکی و پیام های بین کامپیوتری این جایگاه را به دست آورده اند، به نحوی که صورت قدیمی ارسال اطلاعات را تحت شعاع خود قرار داده اند.
در جایی که اطلاعات منتقل شده بر روی شبکه های کامپیوتری شکل صوتی به خود بگیرند VOIP مطرح می شود. البته شایان ذکر است که برای داشتن یک ارتباط از نوع VOIP ضروری است بستر شبکه ای مطمین برمبنای پروتکل IP وجود داشته باشد. حال با توجه به این که بزرگ ترین شبکه بر پایه IP شبکه اینترنت است، به طور معمول از این فن آوری به عنوان منتقل کننده صدا بر روی شبکه اینترنت یاد می شود.
● انواع مکالمات با استفاده از VOIP
با تفکیک کاربران نهایی گفت وگوهای صوتی به دو شکل دستگاه متصل به شبکه IP و دستگاه متصل به شبکه مخابراتی سنتی، سه نوع مکالمه را می توان متصور شد:
1) ابزار VOIP با ابزار VOIP: طی این مکالمه دو وسیله که به شبکه مبتنی بر IP متصل هستند با یکدیگر ارتباط برقرار می کنند. (نمونه این حالت سرویس Point – Point مابین دفاتر نمایندگی می باشد.)
2) ابزار VOIP با تلفن معمولی: در این نوع مکالمه وسیله متصل به پروتکل IP با دستگاه تلفنی که به شبکه مخابراتی سنتی متصل است ارتباط برقرار می کند. در این صورت یک دستگاه متصل به IP نقش واسط را در تبدیل اطلاعات از شبکه IP به شبکه مخابراتی سنتی به عهده دارد. (نمونه این حالت تماس سرویس فعلی 50 می باشد.)
3) تلفن سنتی با تلفن سنتی: این نوع مکالمه به طور معمول به دلیل مسافت بالای بین دو فرد برقرار کننده مکالمه و به منظور صرفه جویی در هزینه گفت وگو شکل می گیرد. در این نوع ارتباط هر یک از دو تلفن توسط شبکه مخابراتی سنتی به یک دستگاه متصل به شبکه IP مرتبط می شوند و ارتباط VOIP بین این دو دستگاه کمکی شکل می گیرد. ارتباط تلفنی با استفاده از کارت های تلفن رایج در بازار از این نوع است. (نمونه این حالت سرویس فعلی 80 و سرویس تماس بین المللی از منزل می باشد.)
با اندکی توجه به 3 مورد بالا متوجه می شویم که موارد 2 و 3 مطرح شده در بالا با استفاده ترکیبی از شبکه مخابراتی سنتی و شبکه IP برقراری ارتباط صوتی را ممکن می سازند. انواع دیگر مکالمات VOIP نیز وجود دارد که بررسی آنها نیز به مقدماتی دارد که در حوصله این مقاله نمی گنجد.
● روند گسترش VOIP در جهان
امروزه VOIP و انتقال صوت بر پایه این فن آوری به صورت یک تجارت بزرگ در آمده است که هم چنان روند رو به رشد بالایی دارد. مزیت اصلی این نوع مکالمات برای کاربران، هزینه پایین آن است که موجب ترجیح آن به شبکه های مخابراتی سنتی می شود. این تجارت از سه دیدگاه قابل بررسی است:
1) فروش تجهیزات ساختاری: به منظور رسیدن به کارایی بالاتر و کیفیت بهتر صدا در مکالمات VOIP، نیاز به استفاده از تجهیزات ویژه ای در شبکه های مبتنی بر IP است. انواع مسیر دهنده (Router)های VOIP، سوییچ های شبکه خاص این کاربرد و دروازه (Gateway)های ویژه و … از این تجهیزات هستند.
2) فروش گوشی های تلفنی جدید: برای پشتیبانی بهتر فن آوری VOIP گوشی های تلفنی خاصی ساخته شده اند که به طور مستقیم به شبکه مبتنی بر پایه IP (برای مثال اینترنت) متصل می شوند و می توانند اطلاعات را در قالب بسته های داده بر روی این شبکه منتقل کنند. (نمونه این گوشی ها در دفاتر نمایندگی شرکت نصب و در حال بهره برداری می باشد.)
3) ارایه خدمات در قالب مراکز تلفنی نسل بعد: با وجود عدم وابستگی تکنولوژی VOIP به مراکز مخابراتی، به منظور ایجاد سهولت در برقراری ارتباط (برای مثال توزیع شماره تلفن به کاربران) و ارایه سرویس های مختلف مراکز تلفنی VOIP بر روی شبکه اینترنت شکل گرفته اند که پیش بینی می شود این مراکز در آینده به طور زیادی گسترش یابند.
● تهدیدهای VOIP برای صنایع ارتباطی سنتی
همواره با پدید آمدن یک فن آوری جدید در عرصه های گوناگون، فن آوری های قبل در معرض انحطاط قرار می گیرند. فن آوری اطلاعات و ارتباطات نه تنها از این قاعده مستثنی نیست، بلکه چنین وضعیتی در آن بیش از سایر حوزه ها احساس می شود. با شکل گیری تکنولوژی VOIP حوزه های متنوعی از جمله مکالمات تلفنی معمولی، ارتباط از طریق نمابر و حتی استفاده از پست الکترونیکی دچار تهدید شده اند. در کشورهای مختلف دنیا به منظور جلوگیری از این ضررهای مالی و یا به منظور تطبیق با شرایط جدید تدابیر مختلفی اندیشیده شده است. برای مثال در کشورهایی مانند سوئد و یا برخی از ایالات متحده آمریکا، به طور کامل به این تکنولوژی روی آورده و VOIP به عنوان جایگزینی برای تلفن های سنتی در نظر گرفته شده است، در حالی که در برخی از کشورها از جمله پرتغال و امارات متحده عربی، به طور کامل این تکنولوژی ممنوع شده است.
مراکز VOIP نیز همانند مراکز مخابراتی سنتی می توانند شماره تلفنی را به صورت اختصاصی به یک کاربر اختصاص دهند. این شماره های تلفنی از طریق مراکز اینترنتی VOIP در اختیار کاربران قرار می گیرد که مانند یک آدرس پست الکترونیکی به همراه یک کلمه عبور محافظت می شود. از طریق این شماره کاربران می توانند به مرکز اینترنتی مزبور متصل شوند و IP دستگاه VOIP خود را به این مرکز اعلام کنند. در نتیجه کاربران دیگر توسط شماره تلفن خود به مرکز VOIP متصل می شوند و شماره ای که قصد تماس با آن دارند را در اختیار مرکز قرار داده و IP مقصد را دریافت می کنند و از طریق پروتکل IP یک تماس تلفنی را آغاز می کنند. از چنین شبکه هایی با عنوان شبکه های مخابراتی آینده یاد می شود و پیش بینی می شود که به سرعت جایگزین شبکه های مخابراتی کنونی شوند. دلایل اصلی این جایگزینی برتری هایی است که شبکه های مخابراتی آینده به شبکه های مخابراتی کنونی دارند. در ذیل به برخی از آنها اشاره می کنیم:
1) هزینه بسیار پایین نگهداری شبکه های مخابراتی آینده نسبت به شبکه های مخابراتی کنونی و به دنبال آن، قیمت پایین خرید شماره و مکالمه تلفنی
2) پشتیبانی کلیه امکانات مخابراتی کنونی و به علاوه ارایه خدمات جدید، با هزینه بسیار پایین و سهولت اجرایی بالا
3) جابه جایی آسان شماره های تلفنی، به این معنا که یک شماره تلفنی مانند یک آدرس پست الکترونیکی از هر نقطه ای از دنیا قابل دسترسی خواهد بود و می توان از طریق آن تماس گرفت و یا با آن ارتباط برقرار کرد.
4) قابلیت برنامه نویسی بر روی گوشی های تلفنی همانند یک گوشی تلفن همراه و یا حتی پیشرفته تر از آن
● مقایسه شبکه های مخابراتی سنتی و آینده (برمبنای IP)
در ادامه دو نوع شبکه مخابراتی سنتی و آینده را از زوایای گوناگون مورد مقایسه قرار می دهیم:
1) استاندارد برقرارکننده ارتباط در شبکه های تلفنی VOIP پروتکل ها و بسته های داده هستند (مانند شبکه های IP) در حالی که در شبکه های مخابراتی سنتی واسطه های ارتباطی استاندارد (سوییچ مدارهای درون شبکه) تعریف شده اند.
2) با در نظر گرفتن ماهیت فن آوری VOIP و خصوصیات شبکه IP، متوجه خواهیم شد که این شبکه ها از پیچیدگی های داخلی بسیار کمتری نسبت به یک شبکه مخابراتی سنتی برخوردار هستند. همین امر سبب می شود که نگهداری این گونه شبکه ها بسیار آسان تر و کم هزینه تر باشد.
3) در شبکه های مخابراتی، سرویس های مخابراتی درون شبکه مخابراتی (تجهیزات داخلی) مستقر می شوند، یعنی برای داشتن یک سرویس خاص باید مرکز مخابراتی پشتیبانی کننده آن سرویس باشد. به عبارت دیگر تجهیزات کاربر در این نوع سرویس ها چنان چه نیاز به دریافت خدمات خاصی باشد، تا زمانی که آن سرویس از طرف مرکز مخابرات ارایه نشود، امکان استفاده از آن وجود ندارد. برعکس، در شبکه های مخابراتی بر پایه پروتکل IP، سیستم های نهایی در صورتی که یک سرویس جدید را پشتیبانی کنند، می توانند با یکدیگر (بدون نیاز به تغییر در شبکه مخابراتی) و با استفاده از آن سرویس ارتباط برقرار کنند.
4) دیگر ویژگی سیستم های مخابراتی مبتنی بر IP پویایی و تحول سریع آنهاست. این سیستم ها به عنوان زیر مجموعه ای از علم کامپیوتر و فن آوری دیجیتال مشمول قانون مور می شوند. به بیان دیگر باید حدود هر 18 ماه منتظر پیشرفتی در ابعاد دو برابر سابق در این گونه سیستم ها باشیم، در حالی که شبکه های مخابراتی قدیمی مدت زیادی است که همان شکل سابق را حفظ کرده اند و به ندرت دستخوش تغییرات می شوند. نگاهی گذرا بر تاریخ تحولات شبکه های مخابراتی نشان می دهد که پس از حدود هر 30 سال شاهد تحولاتی محسوس در آنها هستیم که در مقایسه با تحولات شبکه های مخابراتی آینده در عمل ناچیز است.
5) سرعت برقراری ارتباط VOIP که به وسیله سوییچ بسته های داده کار می کنند به مراتب سریع تر از برقراری ارتباط در شبکه های سوییچ کننده مدار (شبکه های مخابراتی کنونی) است.
6) در سیستم های مخابراتی آینده (VOIP) ارایه کنندگان خدمات مخابراتی در عمل نقش واضح و تعریف شده ای ندارند، زیرا ارکان اصلی برقراری ارتباط دو طرف مکالمه کننده هستند. پیش بینی می شود که مراکز مخابراتی آینده از طریق ارایه راهکارهای متنوع به منظور بهبود برقراری ارتباط فعالیت کنند که این خدمات ممکن است بین دو مرکز مخابراتی، به طور کامل متفاوت باشد.
● سرویس VOIP در کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران
با توجه به نرخ بالای هزینه های تلفن بین الملل و شناورهای دفتر مرکزی شرکت و هم چنین دفاتر نمایندگی کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران در اروپا (شامل آلمان، انگلیس، مالتا، ایتالیا و بلژیک)، آسیا (شامل چین، ژاپن، کره جنوبی و سنگاپور) و خاورمیانه و آفریقا (شامل دبی و لیبی) و با عنایت به تاکید رییس محترم هییت مدیره و مدیر عامل شرکت مبنی بر لزوم اهتمام کلیه واحدهای شرکت در کاهش هزینه های جاری، شرکت خدمات ماشینی پیرو سفارش دفتر فن آوری اطلاعات و با در نظر گرفتن امکانات و شرایط موجود، نسبت به امکان سنجی و پیاده سازی پروژه اینترنت تلفنی (انتقال تماس های بین المللی و شناورها از بستر مخابرات به بستر اینترنت) به شرح مراحل ذیل اقدام کرده است:
1) انتقال مکالمات بین الملل و اینمارستی (شناورها) دفتر مرکزی کشتیرانی بر روی بستر اینترنت
2) برقراری تماس های بین الملل و اینمارستی (شناورها) جهت مدیران و کارکنان مجاز، از خارج آن شرکت با دارا بودن سطوح دسترسی
3) راه اندازی سرویس PC – Phone برای برقراری تماس های تحت اینترنت از هر نقطه دنیا
4) برقراری تماس های Point to Point مابین دفتر مرکزی و دفاتر نمایندگی خارج از کشور بر روی بستر اینترنت
5) ایجاد امکان تماس های دفاتر نمایندگی به مقصد ایران طبق تعرفه های داخل کشور و سایر تماس های بین الملل دفاتر مذکور از طریق بستر اینترنت دفتر مرکزی
6) پیاده سازی سرویس اینترنت تلفنی به صورت Point – Point و Point Multipoint بر روی شناورهای ناوگان
شایان ذکر است مرحله اول تا پنجم این پروژه با موفقیت پیاده سازی و اجرا گردید که میزان صرفه جویی های انجام شده در آن نسبت به هزینه های جاری بیش از 75 درصد و رقمی معادل 350 تا 400 میلیون تومان در سال می باشد.
از ویژگی های مرحله 4 و 5 می توان به موارد ذیل اشاره کرد:
الف) امکان تماس با کلیه شماره های داخلی (4شماره ای) برج آسمان به صورت مستقیم و با هزینه ناچیز
ب) امکان تماس با کلیه شماره تلفن های شهری، بین شهری و تلفن همراه در ایران با تعرفه های داخل کشور
ج) امکان تماس با کلیه نقاط دنیا از طریق پیش شماره 80 با تعرفه های اینترنتی و از طریق دفتر مرکزی
د) امکان تماس کلیه کارکنان دفتر مرکزی با دفاتر نمایندگی به صورت 3 شماره ای و با هزینه ناچیز
و) امکان تماس با دفاتر نمایندگی از کلیه نقاط کشور با تعرفه های تماس داخل کشور
ه) امکان تماس کلیه دفاتر نمایندگی با یکدیگر از طریق کد 3 شماره ای و با هزینه ناچیز
