اطلاعات عمومی – ایلام

 یکی از استان‌های کشور ایران است که در باختر این کشور و در ناحیه‌ای کوهستانی و نیمه گرم قرار گرفته‌است. مرکز این استان شهر ایلام است. استان ایلام از غرب با کشور عراق، از جنوب با استان خوزستان، از شرق با استان لرستان و از شمال با استان کرمانشاه همسایه‌است. این استان از استان‌های جنگلی ایران است و به خاطر زیبایی طبیعتش از آن با نام عروس زاگرس نیز یاد می‌شود. پیش از دوره رضاشاه به این ناحیه پشتکوه می‌گفتند.

پیشینه

نام منطقه استان ایلام در زمان باستان، اریوجان بوده‌است. در جای خود شهر ایلام کنونی در قدیم شهری به نام ردین بوده و بعدها یعنی در زمان فرمانروایی حاکمان محلی آن یعنی والیان، حسین‌آباد نام داشته که در سال ۱۳۰۸ خورشیدی در زمان رضاشاه پهلوی ایلام نام گرفته‌است.

تقسیمات کشوری

استان ایلام دارای هشت شهرستان به این شرح است: آبدانان، ایلام، ایوان، دره شهر، دهلران، شیروان و چرداول، ملکشاهی و مهران. ایلام تاسال ۱۳۴۲ بخشی از استان کرمانشاه بود اما بر اساس تقسیمات کشوری آن سال به استان تبدیل شد. طی این تقسیمات، بخش‌هایی از لرستان و خوزستان به ایلام ملحق شدند. این ملحقات شامل دره‌شهر دهلران آبدانان از لرستان و موسیان از خوزستان می‌شد.
نقاط شهری استان ایلام عبارت‌اند از: آبدانان، آسمان‌آباد، ارکواز، ایلام، ایوان، بدره، پهله، توحید، چوار، دره‌شهر، دهلران، زرنه، سرابله، صالح آباد، لومار، مورموری، موسیان، مهران و میمه.

اقتصاد ایلام

ایلام نفت‌خیز است و پالایشگاه گاز هم دارد. در سال ۱۳۸۷ خورشیدی هفت شهرک صنعتی در استان ایلام فعال بود که بیش از ۴۵۰ واحد تولیدی و صنعتی مختلف در این شهرک‌ها فعال و دایر است.
واحد پتروشیمی تازه‌ای هم در استان ایلام در دست ساخت است. کارخانه سیمان ایلام هم باکیفیت‌ترین سیمان ایران را تولید می‌کند و بزرگراهی که تهران را به کرمانشاه می‌پیوندد و بزرگ‌راه کربلا نام گرفته بعد از استان کرمانشاه از ایوان غرب به ایلام امتداد می‌یابد.
این استان ۱۱ درصد منابع گاز ایران را دارد و روزانه ۱۵۴ هزار بشکه نفت خام از چاه‌های نفتی دهلران استخراج و با لوله به پالایشگاه‌ها در جنوب ایران منتقل می‌شود.[۳] در سال ۱۳۸۷ خورشیدی تعداد ۵۵ هزار کارگر در این استان در سه هزار واحد تولیدی، صنعتی، خدماتی و کشاورزی مشغول فعالیت بودند. بر اساس آمار اعلام شده در همین سال نرخ بیکاری در استان ایلام ۱۲درصد بود.
مراتع استان ایلام یک میلیون و ۱۶۴ هزار هکتار است که نیمی از مراتع استان از نظر پوشش گیاهی فقیر و نیم دیگر متوسط و غنی هستند.

موقعیت اقتصادی و اجتماعی

در این استان بیشتر فعالیت اقتصادی بر روی دامداری و کشاورزی متمرکز شده‌است و زمینه‌های مساعدی نیز جهت پرورش زنبور عسل دارد. بخش صنعت در این استان سهم بسیار ناچیزی از اشتغال را نسبت به بخشهای کشاورزی و خدمات به خود اختصاص داده‌است.البته باتوجه به گشایش مرز مشترک با عراق در شهرستان مهران افق‌های روشنی برای توسعه تجارت و توریسم بین‌المللی و ترانزیت کالا و مسافر وجود دارد. از نظر منابع معدنی نیز عمدتاً شامل کانی‌های غیر فلزی می‌باشداین استان از نظر ذخایر نفت و گاز غنی می‌باشدودارای پتانسیل زیاد.

گردشگری

از نقاط دیدنی استان ایلام می‌توان به دریاچه‌های دوقلوی بسیار زیبای آبدانان، قلعه تاریخی پشت قلعه آبدانان (دوره ساسانیان)، انبارهای هزاردر آبدانان (دوره ساسانیان)، آتشکده ساسانیان و طاق شیرین و فرهاد در ایوانغرب، تنگ رازیانه، میان تنگ (مانشت)، شهر باستانی ماداکتو در درّه‌شهر، آتشکده چهار تاقی دره‌شهر، دره ارغوان در شمال شهر ایلام، دریاچه سد ایلام، و چشمه‌های آب گرم دهلران اشاره نمود.

امکانات روستایی استان

استان ایلام در سال ۱۳۷۸ خورشیدی ۷۵۳ روستا داشت که از این تعداد ۵۶۲ روستا دارای جمعیت و سکنه هستند. از مجموع این روستاها ۴۷۰ آبادی دارای تأسیسات آب سالم آشامیدنی بهداشتی هستند که زیر پوشش آب و فاضلاب روستایی قرار دارند و فقط ۹۲ روستا که زیر ۲۰ خانوار هستند شبکه آبرسانی ندارند. راه‌های روستایی استان ایلام در آن سال ۱۰ هزار و ۷۰ کیلومتر جاده آسفالته بود که در حدود ۷۶ درصد راه‌های روستایی این استان آسفالت و زیرسازی شده‌است.در سال ۱۳۷۸، در ۲۰۱ روستا دهیار مشغول به کار بود. نرخ باسوادی نیز در مناطق روستایی استان در آن سال ۹/۸۱ درصد بود.

مردم

بنابر سرشماری مرکز آمار ایران، جمعیت استان ایلام در سال ۱۳۸۵ برابر با ۵۴۵۷۸۷ نفر بوده‌است که از این میان ۲۷۸۵۶۶ نفر مرد و بقیه زن بوده‌اند. این استان ۱۱۱۵۵۹ خانوار دارد. جمعیت شهرنشین این استان ۳۳۱۲۳۱ نفر است

زبان و گویش‌ها

زبان رایج ساکنین استان ایلام (۷۰% آنان) کردی فیلی است که طوایف و ایلات مختلف در تمامی شهرستانهای استان با اندک تفاوتی در ادای الفاظ و کلمات بدان تکلم می کنند. دومین جمعیت گویشی ایلام را لک‌ها تشکیل می دهند که خود طایفه ای از اقوام کرد هستند و اغلب در نواحی شرقی (شهرستانهای دره شهر و آبدانان) و جنوبی(شیروان و چرداول)و به صورت پراکنده ساکنند. لرها نیز به عنوان اقلیت دوم گویش در شهرستانهای جنوبی و شرقی استان و به صورت پراکنده ساکنند و در آخر نیز اعراب در جنوبی تری نقاط استان و همجوار با استان خوزستان دارای کمترین جمعیت گویشوری در استان هستند. گویش کردی ایلام یکی از گویش‌های زبان کردی است و به عنوان گونه‌ای از گویش کردی جنوبی در کنار گونه‌های کلهری،سنجابی و لکی قرار دارد.این گویش را«فیلی» نیز می نامند و گویشوران آن عمدتاً در استان ایلام و نیز منطاق کردنشین جنوب شرقی عراق ساکن هستند.

دستگاه واجی گویش کردی ایلام متشکل از 35 واج همخوان و 8 واج نیز واکه هستندکردی کلهری:که در کرمانشاه و مناطق از استان ایلام،از جمله شهرستانهای ایوان و شیروان چرداول و بخش چوار رایج است و با گویش کردی ایلامی اندکی تفاوت دارد.
کردی ایلامی:گویش عمده مردم استان ایلام از جمله طوایف عمده و قدیمی آن است که با اندک اختلافاتی در شهرهای ایلام،مهران،سرابله،بدره،بخش‌های عمده‌ای از نواحی جنوبی استان مانند دهلران،دره شهر،آبدانان و مناطقی از کشور عراق نظیر مندلی و خانقین بدان تکلم می‌شود.
لکی:این گویش در سطح نسبتاً گسترده‌ای در استان‌های لرستان،کرمانشاه،همدان و بخشهای از ایلام گویشوران بسیاری دارد.ین گویش اغلب به اشتباه لری یا شعبه‌ای از آن قلمداد شده است. اما نظام آوایی،واژگان و نحو و نیز سنتهای فرهنگی و بسیاری از ویژگی‌های دیگر نشان می‌دهد که لکی گویشی اصیل و برجسته از کردی است.

جستاری در باب کردی ایلامی

کردی ایلامی که گاه آن را «فیلی» نیز نامیده اند،در بیشتر مناطق استان ایلام رایج است.واژه فیلی در بین مردم ایلام معروفیت بسیار ندارد.این را کردهای ساکن عراق به مناسبت سلطه والیان لرستان موسوم به فیلی بر ایلام،رواج داده اند و آن از مقوله مجاز خاص و عام است(سارایی) گویش فیلی دارای لهجه‌های گوناگونی است که مهمترین آنها عبارتند از :
ملکشاهی:در شهرستان‌های ایلام و مهران
خزلی:در بخش‌های از شهرستان شیروان چرداول
آبدانانی:در شهرستان‌های آبدانان،دهلران و دره شهر
ایلامی:در شهرستانهای ایلام،مهران،شیروان چرداول
بدره ای:در بخش بدره از شهرستان دره شهر

ایلات و طوایف استان ایلام

ایل کرد، ایل کرد (دره شهر)، ایل بدره، ایل ایوان، ایل بالاوند زردلان، ایل بولی، ایل کلهر، ایل چعب (عرب)، ایل ده بالایی، میشخاصی، ملکشاهی، ایل شوهان، ارکوازی، ایل خزل(با خزعل عربی اشتباه گرفته نشود).
طایفه‌های مستقل استان ایلام:

زرگوش، دیناروند، پنج ستون، ریزوند، سیمینوند، ناصرعالی، جودکی، کاییدخورده، قیاسوند،