ساز قوپوز (چگور)
موسیقی اصیل عاشیق های آذربایجان با این ساز روایت می شود. از خانواده زهی مضرابی و دارای 9 سیم است که از آن میان 4 سیم قابلیت تولید نغمه را دارند و مابقی به صورت واخوان عمل می کنند. نوازنده قوپوز که عاشیق خوانده می شود، معمولاً علاوه بر خوانندگی، شعر هم می سراید. این ساز غالباً به صورت تکنوازی به همراه آواز به کار می رود و در مواردی با ساز بالابان و قاوال (دایره) همراهی می شود.
قوپوز“، ساز باستاني تركان كه تاريخ آن گره خورده با “شمينزم“، آيين باستاني است اولين بار در منابع چيني و در حدود قرن اول ميلادي ذكر نام شده است. قوپوز نامي است بسيار كلي براي تمام سازهايي كه زه داشته وتوسط انسان مناطق آسياي ميانه و شمالي نواخته مي‌شده است.
آنچه مشخص است تاريخ ساخت قوپوز و ساخت كمان به احتمال قوي هم دوره مي‌توانست باشد. بني‌آدم كه از صداي زه كمان در هنگام پرتاب تير خوشش آمده بود يا با افزايش تعداد زه يا با كشيدن تير روي زه كمان اين صداها را قوي‌تر كرد و با صاف كردن دسته و اضافه كردن خرك و كشيدن پوست بر روي كاسه كه در آغاز از جنس كدو تنبل بوده است، صداها را بهتر كرد زه‌هاي اوليه از جنس موي اسب بود كه بعدها به روده گرگ و آهو تغيير پيدا كرد که بعد از تماس تركها و چيني‌ها ابريشم جاي روده را گرفت. تا اوايل قرن بيستم همچنان استفاده از ابريشم به عنوان زه ساز مرسوم بود. قوپوز‌هاي اوليه پرده نداشتند و توسط شمن نواخته مي‌شدند.
“شمن” در طي ارتباط با بودايي‌ها به “يا نشاق” و بعد از ارتباط با اسلام به” اوزان” و در دوره شاه اسماعيل صفوي (شاه‌ختايي) به نام “عاشیق” يا “آشیق” تغيير نام پيدا كرد. قوپوز كه ساز پایه ی تركها بود در بين ايل‌هاي ترك براساس الحان و نغمه‌هاي هر ايل تغيير پيدا كرد و در نواحي مختلف به اسامي متفاوت خوانده شد. قدیمی‌ترين نوع قوپوز امروزه در شمال آسيا يافت مي‌شود كه همچنان دسته كج دارد و سيمهايي از جنس موي اسب در آن استفاده مي‌شود. آنچه مشخص است قوپوز ابتدا به سه نوع تقسيم مي‌شد. نوع قوپوزی براي ما مهم است ” قولجا قوپوز” است. اين ساز كه نام آن در افسانه باستاني تركان، كتاب “دده قورقود” نيز آمده است، پدر “باغلاما”و”ساز عاشقی ” و “دوتار” و “تنبور” كنوني محسوب مي‌شود. در حين مهاجرت تركان به نواحي مختلف جهان اين ساز نيز با آنها به مناطق مختلف دنيا سرازير شده است (كه با اسامي مختلف هر ايل همچنان رايج است). مثلا ساز “بوزاوق” كه توسط قوم بوز اوق كه قومي تك‌تاز و دامدار بودند نواخته مي‌شد امروزه با نام “بزق” در بين اعراب و با نام” بوزوكي” در بين يونانيان نواخته مي‌شد .
ساز قوپوز (چگور)
