از مهمترین صنایع دستی قالیبافی، گلیم بافی، حصیربافی، چادر شب و جوراب پشمی ، نخریسی، پارچه بافی، نمد، زیلو، جاجیم، ظروف گلی، و وسایل چوبی است که مواد خام این محصولات از محل تهیه می گردد .الی بافی و گلیم بافی از رشته های اصلی و اساسی مازندران نیست ولی در استان بافته می شوددر شرایطی که فرش در بعضی مناطق حرف اول برای ابراز وجود دارد تنها شهرت خود را در مازندران به سایر رشته ها واگذار کرده است و نقشه هایی که درمازندران بافته می شود مربوط به سایر مناطق است.دستبافی (نساجی سنتی):امروزه دستبافی به صورت تهیه و تولید انواع پارچه ها و برخی زیراندازها جاجیم، جاجیمچه، روتختی، رومی زی، روسری، لباسهای محلی، ملحفه و شمد و ..
در بسیاری از مناطق روستایی و برخی نقاط شهری استان مازندران مرسوم استرامیان در استان مازندران نیز یکی از مراکز مهم پارچه های ابریشمی محسوب می شودبعضی از دستبافان از دستگاه های ساده بافندگی نظیر دستگاه های دووردی و چهاروردی استفاده می نمایند و برخی از آنها دستگاه های ژاکارد دستی، تک فاز و سه فاز را نیز به تدریج جایگزین دستگاه های قدیمی نموده اند.قالی کلاردشت:قالی کلاردشت، فرشی است که در منطقه مازندران و حتی در ایران، بسیار ناشناخته است و حتی بین تجار و بافندگان نیز نا آشنا استاین قالی در بازار داخل بطور کل خریدار بسیار اندکی دارد و تنها گروهی از صادر کنندگان قالی اقدام به صادرات آن به کشورهای اروپایی می نمایند.
معروفترین قالی کلاردشت در روستای مکارود استان بافته می شودقالی کلاردشت جزء قالیهای درشت با فت می باشد که به قالی خرسک نیز معروف استنقوش قالی کلاردشت عمدتاً ذهنی و بدون نقشه هستنددر نقشهای قالی کلاردشت گویی طبیعت زیبا و در عین حال سخت کوهستانی متجلی می شود.نقش مل چفته در حاشیه گلیم هرسین دقیقاً در حاشیه نقش متن یک قالی قدیمی کلاردشت مشاهده می شوداز دیگر نقوش قالی در کلاردشت می توان به نقش جنگلی، صندوقی، رودبارکی، مجمه ای، گل سینی، عینکی، چخماقی، رسولی، شمله، خرکی، شکری، سیخ کبابی و مزلقان اشاره کرد.گلهایی که در متن فرش کلاردشت استفاده می کنند، عبارتند از:
رسین گل (که به آنطناب رسن می گویند)، شاخ نر، چنگ گربه، گل کلوچه، حلوا قجل( که یک نوع حلوا با کره محلی و عسل درست می شود)، نقشه گوزن، گنجشک، مسیر کاه گل، شانه هیری، گل ترکمن، گل لاری، گل شاه عباسی، پیل مل یا پول گردن، ماهی گل، گل چخماق، لوله پنجه، پیچ پیچی، پمپال، گل سینی، میش دندان، گل پیاله، پتو گل، کریم خانی، چهارواز، چنار، گل شیدی، پل بز(بز بدون شاخ) و بز چلچله ای(بز شاخ دار)سفالگری و سرامیک سازی:خاک رس که ماده اولیه کوزه گری است تقریباً در هر کشوری و در هر منطقه ای یافت می شودو وقتی که بشر اولیه زندگی شکاری خود را تبدیل به دامداری و کشاورزی کرد کوزه های سفالینه نیز به وجود آمدسفالگری در مازندران نیز از رشته های بسیار رایج استخاک رس در منطقه بسیار یافت می شود و به دلیل در دسترس بودن خاک رس، این از رشته های رایج استان می باشدمهمترین مراکز سفالگری استان مازندران عبارتند از کلاگر محله جویبار در 19 کیلومتری قائم شهر، چالوس، تنکابن و برخی از روستاهای بابل و آمل.
حصیر بافی:حصیربافی نیز از جمله هنرهایی است که جنبه خود مصرفی دارد ولی در حال حاضر جنبه هنری کمتری دارد و بیشتر برای روزمره استفاده می شودطراحی سنتی و نگارگری:طراحی سنتی و نگارگری بسیار محدود است و تقریباً می توان گفت حرفی برای گفتن در این خطه سبز ندارد.کنده کاری روی چوب:در استان مازندران به دلیل شرایط جوی و محیطی و وجود جنگل های فراوان تولید صنایع و هنرهای چوبی بسیار رایج است از جمله اشیای کنده کاری شده، پیمانه و ظرف شیر، قاشق شربت خوری، صندوق تخته شطرنج یا تخته نرد و قندان و مجسمه های حیوانات است.چوبهایی که برای این رشته هنری استفاده می شود چوبهایی هستند که دارای سطح صاف و مناسبی می باشند مثل چوب گردو، فوفل، راش انار سرخ، انار زرد و افرااما برای کارهای ظریفتر از چوب گلابی استفاده می شود.
ایجاد نقشهای برجسته از جمله فنون معمول است، و آن را منبت می نامند.یکی دیگر از روشهایی که زیاد به کار برده می شود و با برجسته کاری ترکیب می شود، مشبک استیکی از فعالیتهای منبت کاران در گذشته ساختن قالبهای مشبک در و پنجره بود، که گاهی اوقات فضای بین گره ها با شیشه رنگی پر می شد، این گره ها را قامه می نامیدند.
نمدمالی:نمد مالی یکی از رشته های مهم استان استتهیه نمد براساس دو خاصیت پشم است، یکی خاصیت جعدیابی و دیگری پوسته ای شدنزمانی که پشم در حرارت مرطوب مجعد شده و الیاف آن درهم می روند پوسته ها نمی گذارند الیاف دوباره از هم باز شوند این بهم پیچیدگی، بافت نا منظمی درست می کند که اگر ترکیبات نمدسازی (مانند خاک نمد) را به آن بیافزایند محکمتر می شود.صنایع ماشینی-در استان مازندران، صنایعی در رشته های مختلف فعالیت دارند که مهمترین آنها عبارتند از:صنایع نساجی:مهمترین کارخانه های نساجی کشور در مازندران قرار دارد و مهمترین کارخانه های نساجی استان عبارتند از:نساجی قائم شهر(نساجی شماره 3، 2، 1، با تولید پارچه های پنبه ای و پشمی که تحت عنوان تولیدات نساجی مازندران به بازار عرضه می گردد)، گونی بافی قائمشهر و محمود آباد، فرش ماشینی مازندران(قائم شهر) البرز(بابلسر)، چیت سازی بهشهر(انواع پارچه کتانی)، اکریلتاب بهشهر(الیاف مصنوعی)کارخانه پتو بافی مرینوس در آمل، کارخانه های پوشاک پوستی خزر خز در تنکابن.
صنایع غذایی:مهمترین صنایع غذایی مازندران عبارتند از:محصولات گوشتی و لبنی و کنسروی کاله آمل که با نامهای سولیکو در تهران، دمس در شیراز، و اختران در کرمانشاه نیز فعالیت دارند همچنین محصولات غنچه که دارای محصولاتی از قبیل:روغن مایع و جامد(گیاهی و حیوانی)، کره، صابون و…است و این دو محصول نه تنها در ایران شناخته شده و معتبر هستند بلکه در جهان نیز فروش و اعتبار دارند محصولات این کارخانه ها به کشور های اروپای شرقی، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان، کشورهای حاشیه خلیج فارس، سوریه، لبنان، فلسطین، عربستان، کشورهای همسایه ایران و کشورهای شمال افریقا صادر می شود.
همچنین کارخانه های شیر پاستوریزه ساری و کنسرو سازی قائم شهر نیز از دیگر کارخانه های غذایی در مازندران می باشند.صنایع چوبی: صاحبان پیشه و فن همواره با عشق به زیبایی و سایل مادی زندگی را خلق کرده اند دستان توانمند هنرمند ذهن مستقل و پویا واندیشه جستجو گرش مجموعه ای دیدنی و سزاوار تحسین را به یادگار گذاشته است مهم ترین آنها عبارتند از :در ضریح ، صندوق مزار، ارسی :
از قرن پنجم تا هفتم ه.ق هنرمند منب کار با استفاده از شیوه قاب و گره ، طرح های نو آفریده از قرن هشتم هجری نمونه های فراوانی از رسم و عناصر هندسی و اشکال نباتی و گل و بته روی منبرهای چوبی، صندوق مزارها، در و پنجره و رحل قرآن باقی مانده است.ازاوایل قرن نهم هجری این هنر رونق ویژه ای یافت و صنعتگران موفق شدند در اثار خود با به کارگیری انواع خطوط نمونه های ارزشمندی را بیافرینند که اکنون زینت افزای مرقد امامزادگان و بزرگان دینی است.پنجره های زیبا و خوش نقش و نگار چوبی که نشانه نور و روشنایی است با استفاده از هنر گره سازی و نقش های هندسی سه گوشه و چهار گوشه، ستاره های چهار پر و هشت پر و و درنهایت شیشه های رنگین پیشانی و رواق بناها راآذین می بخشد این پنجره ها به اورسی معروفند.
لاک تراشی : لاک تراشی در مناطق روستایی و جنگلی مورد توجه پیشه وران هنرمندان بوده و انواع سازه های آن براساس نیاز زندگی روزمره رشد یافته استروستاییان ساکن مناطق جنگلی درگذشته بیشترین نیازهای خود را از چوب تهیه می کردند و در ساخت لوازم چوبی از مهارت خوبی برخوردار بودند.استادکاران بااستفاده از ریشه و تنه درختان بدون بهره گیری از ابزار کار امروزی ظروف چوبی مانند جوله، کلز، لاک دانه پاش، قند چوله، تنباکو چوله، قاشق ، ملاقه، کترا، تولید می کردند.
هنر لاک تراشی یک کار ابتکاری است و جنگل نشینان با شناختی که از انواع درختان جنگلی دارند برای ساخت مصنوعات چوبی از ریشه و چوب درختان خاصی با استفاده از ابزار کار بسیار ابتدایی استفاده می کنند.درختانی که از چوب آنها برای این کار بهره می گیرند افرا، راش، ملج، توسکا، ممرز، شمشاد ، نم دار و انجیلی استظروفی که از ریشه درختان تهیه می شود سبک تر و در مقابل سرما و گرما مقاوم تر است ترک بر نمی دارد و در اثر ضربه به سادگی نمی شکند لاک تراشان معتقدند ظروفی که از ریشه درختان تهیه می شود، اگر خوب نگه داری شود عمر مفید آنها حداقل بالای صد سال خواهد بود در صورتی که لوازم تهیه شده از ساقه و تنها درختان همین خاطر در گذشته لاک تراشان لوازم مورد نیاز در منزل را از ریشه تحتانی ریشه هایی که از ساقه با شیب ملایمی در خاک نفوذ کرده اند استفاده کنند.
زیرا به نظر آنان قسمت تحتانی این نوع ریشه ها کمتر در معرض برف و باران قرار داشت.برخی از ظروف چوبی که در مازندارن کاربرد دارد عبارتند از : دانه پاش : به جای سینی برای پاک کردن برنج و حبوبات به کار می رودجوله : این وسیله شبیه پارچ آب، باگردن باریک و دهانه ای گشاد و در اندازه های متفاوت ساخته می شوددر قدیم برای دوشیدن شیر و نگه داری انواع مواد لبنی از آن بهره می گرفتند از نقش های متدوال روی بدنه جوله می توان از جوله نقش مارپیچ ، نقش زنجیره ای و نقش حلوایی نام برد.
بزرگ ترین نوع جوله مندر نامی ده می شود که حدود 18کیلوگرم ظرفیت دارد نوع دیگری از جوله که جوله کون نام دراد از ریشه درخت افرا تراشیده می شودکلز : از این وسیله چوبی به جای ملاقه برای هم زدن و سرد کردن شیر استفاده می کردند در مناطق مختلف مازندران این وسیله به نام های گوناگون خوانده می شودبه طور مثال در منطقه رامسر گیال در بخش مرکزی کلز یا کیلز و در منطقه گرگان کمچه لز نوع دیگر پیمانه شیر به نام منقار درمناطق جنگلی ساخته می شود و حدود 200 کلیوگرم ظرفیت دارد.قاشق و ملاقه وکفگیر: این وسایل که در زبان محلی ” گچه ” ” پل گیر ” و ” کترا ” نامی ده می شوداز ساقه و شاخه درخت شمشاد تهیه شده و در کنار انواع وسایل امروزی همچنان گذشته کابرد دارندکیله لاک : به عنوان پیمانه استفاده می شودهر پیمانه حدود 6 کیلوگرم ” شالی ” و یا ” جو ” و حدود5/7 کیلوگرم ” گندم ” ظرفیت داردعصا : از چوب درخت آزاد که به زبان محلی ” ازدار” نام دارد تهیه می شودقند چوله : برای خرد کردن قند به کار می رود.
تنباکو چوله : به عنوان ظرف تنباکو مورد استفاده دارد.سیر کوب : در اندازه های متفاوت ساخته می شوددر قدیم از این ظرف به جای هاون برای کوبیدن و خرد کردن نیز استفاده می شدحصیر بافی : حصیر بافی در برخی از روستاهای استان مازندران به ویژه در غرب استان رایج استدر مازندران از نوعی حصیر به نام ” کوب ” برای زیر انداز استفاده می شودبرای بافت ” کوب” از گیاهان خود رو چون ” گاله ” و ” واش ” که در باتلاق ها و اب بندان ها می روید بهره می جویندبرای تهیه زنبیل و سبد نیز از همین گیاهان استفاده می شودگاه تهیه این مصنوعات با به کارگیری چوب و نی یاد و نوع علف به نام های ” وران ” و ” سازیر ” انجام می شودگلیم بافی : گلیم بافی نیز یکی از دیگر صنایع دستی و سنتی استان محسوب می شوددر حال حاضر در بیشتر روستاها و شهرهای استان به این هنر اشتغال دارندنقوش گلیم اغلب به شکل هندسی است و بافنده با الهام گرفتن ازاطراف طبیعت خود، نقش می زندرنگ گلیم نیز بر گرفته از طبیعت پیرامون و غالب رنگ های تند و شاد مانند قرمز ، نارنجی ، کرم، سبز، سرمه ای است.
جاجیم بافی :در میان دست بافت های روستایی ، جاجیم از اهمیت بیشتری برخوردار است و کاربردهایی نظیر زیرانداز، پشتی، سجاده رختخواب پیچ، مفرش، پتو، وریه کرسی و..داردو این هنر در بسیاری از مناطق روستایی از جمله ” متکازین ” از توابع بهشهر بخش دودانگه شهرستان ساری، آلاشت سواد کوه ، کجور، نوشهر و کلاردشت چالوس اقبال و توجه استدر روستای کوهستانی و ییلاقی متکازین در بخش هزار جریب بهشهر ، اصولا بافت جاجیم توسط زنان صورت می گیرد و مردان جز در مرحله تهیه پشم، نقش چندانی ندارنددر بافت جاجیم این منطقه پس از بافتن حاشیه، نقش اندازی که در اصطلاح ” گل ” خوانده می شود صورت می گیرد این نقش ها اسامی مختلفی دارند چهار گل، خشتی ، پنجه ای، گل آفتاب گردان، آفتاب تیره، حاشیه های اطراف نیز با طرح مثلث دندانه دار پر می شود.
برای بافت جاجیم در اندازه های بزرگ تر دو یا چند عدد جاجیم بافته شده به اندازه عرض دار موجود را به یکدیگر متصل می نمایند و یک جاجیم در اندازه دل خواه شکل می گیرد.جوراب بافی :جوراب بافی یکی از صنایع دستی رایج و بومی منطقه است که به ویژه در روستای ” صالحان ” از جمله صنایع دستی اساسی محسوب می شوداین صنعت بومی را می توان بر مبنای تولید و مصرف آن به جوراب چکمه ای یا گردن بلند و گردن کوتاه تقسیم کرددر روستاهای منطقه در حال حاضر تولید جوراب به شکل ساده انجام می شود وپشم گرفته شده از گوسفند بدون ررنگ آمی زی واستفاده از نقوش مختلف عرضه شده و جنبه هنری ندارد
موج بافی :ماده اولیه موج بافی که به نام های ” رختخواب پیچ ” و ” ایزار ” نیز معروف است، پشم استبه همین دلیل ارزان و قابل شستشو دارای استحکام، نرم و سبک استموج بافی به دلیل صفت هایی که بر شمردیم، به عنوان هنری فراگیری در کذشته مطرح بود و اکنون میز کم وبیش در این منطقه رواج دارد.امروزه این هنر بیشتر در روستاهای منطقه کجور به جا مانده استگونه ای از این دست بافت ها با همین کاربرد ” چاد شب ” نامی ده می شودمعروف ترین آن ” چادر شب دارایی” است که دارای رنگ های متنوع به وبژه طیف های گوناگون رنگ قرمز که جاذبه بیشتری نسبت به رنگ های دیگر دارد استدر این منطقه در کنار بافت این نوع پارچه، سفره های ظریف و پرارزش نیز بافته می شودپارچه بافی :
در گذشته بافت انواع پارچه هاپشمی ، ابریشمیو نخی معمول بودنوعی پارچه ابریشمی که الیجه نام داشت برای دوخت کت زنانه به کار می رفتاز پارچه های پشمی ” چوغا” و ” باشلق” برای پالتو استفاده می شودو از شمد که نوعی پارچه خنک و لطیف است در تابستان به جای پتو استفاده می شود.چنته لفور :چنته نوعی کیف دسته دار است که در قریه ” لفور” از توابع سواد کوه تولید می شود برای بافت آن از دستگاه ” کرک چال ” استفاده می شود و مراحل تولید آن مانند جاجیم است با این تفاوت که پس از پایان کار، دوردوزی و گاه با مهره های تزیینی و خرمهره تزیین می شود.
نمد مالی :نمد مالی در بیشتر مناطق استان مازندران به خصوص درمنطقه کجور و روستاهای اطراف رامسر رواج داردماده اصلی نمد پشم و گوسفند و به رنگ های طبیعی مانند سفید و سیاه و قهوه ای و برای نقش اندازی آن از پشم های رنگ شده شیمی ایی بهره می جویند معمولا ساخت یک قطعه نمد یک روز به طول می انجامید و اغلب چند نفر روی آن کار می کنند.سفال گری :یکی از مراکز ساخت سفال و سفال گری، کلاگر، محله جویبار و اقای غلامعلی چینی ساز از استادان به نام این منطقه استابزار سفال گری شامل چرخ، کاردک برای بریدن و سوراخ کردن کار، غربال ، سطل، تشت ، کوره ، ول کارد ، نخ ، قالب گل زدن است.